Tính không dung hợp (incompatibility) ở vi nấm

Khái niệm tính không dung hợp ở nấm được dùng để chỉ khả năng kết hợp với nhau giữa các dòng nấm trong sinh sản hữu tính. Cho đến nay gần 450 loài nấm đã được nghiên cứu về các kiểu không dung hợp. Sự không dung hợp được xác định về mặt di truyền. Theo kiểu dung hợp thì nấm được phân làm 2 loại:
- Đồng tản (Homothallic) là khi có sự kết hợp với nhau giữa các tế bào (hay hệ sợi tơ-mycellium) giống nhau trong sinh sản hữu tính. Ví dụ, tế bào a kết hợp với tế bào a, hay a với a tạo dạng lưỡng bội 2n tương ứng aa hay aa.

- Dị tản (Heterothallic)  là kiểu khi có sự lai nhau giữa 2 loại tế bào khác nhau như a với a tạo dạng dị hợp tử lưỡng bội aa. Các nấm dị tản có thể chia thành: lưỡng cực (bipolar) và tứ cực (tetrapolar). Đại diện điển hình của nấm dị tản lưỡng cực (bipolar heterothallic) là nấm men Saccharomyces cerevisiae. Ở nấm men, sự hợp bào (cytogamy) và hợp  nhân  (karyogamy)  chỉ  xảy  ra  giữa  các  tế  bào  (hay  nang  bào  tử  - ascospora) có kiểu bắt cặp (matting type) khác nhau như a và a và các allele khác nhau của locus MAT. Do có sự tham gia của 2 allele nên gọi là lưỡng cực.  Nấm  mốc  vàng  bánh  mì  Neurospora  crassa  cũng  thuộc  kiểu  không dung  hợp  này.  Nấm  rơm    (Volvariella  volvacea)  và  nấm  mỡ  (Agaricus bisporus) cũng thuộc loại này.
Kiểu dị tản tứ cực (tetrapola heteropolic) đặc trưng cho nhiều loại nấm đảm  Bacidiomycetes  mà  đại  diện  là  Schizophyllum  communae.  Nấm  bào ngư  (Pleurotus)  và  nấm  hương  (Lentinus  edodes)  thuộc  kiểu  không  dung hợp này. Sự xác định di truyền không dung hợp ở các loài nấm này do 2 gen A và B. Mỗi gen có 2 allele hoặc nhiều hơn, thường là A1, A2  và B1, B2. Sự kết hợp giữa các dòng đơn bội chỉ tạo dạng hữu thụ có kiểu gene A1A2B1B2 tức bốn nhân tố khác nhau, do đó gọi là tứ cực.

Sự đa dạng của các chu trình sống và các kiểu không dung hợp ở nấm có ảnh hưởng đến các phương pháp phân tích di truyền. Ở một số nấm sinh sản   hữu  tính  thực   hiện   trên  cơ   sở  dị  hợp   bào  (heterogamy)   như  ở Neurospora crassa. Ở những loài khác trên cơ sở đồng hợp bào (isogamy). Song song với sinh sản hữu tính còn có chu trình cận hữu tính hoàn toàn hay không hoàn toàn phụ thuộc vào loại nấm. Chu trình sinh sản cận hữu tính là quá trình kết hợp và tái tổ hợp gene diễn ra trong nguyên phân chứ không phải giảm phân, không có sự thụ tinh như sinh sản hữu tính.

Nguồn: thuviensinhhoc.com